|
  | Nadzór rynku w zakresie dyrektyw nowego podejścia
Kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu stanowi bardzo istotny element obrotu gospodarczego. Jest to kwestia szczególnie istotna z punktu widzenia konsumentów i użytkowników wyrobów, zwłaszcza wtedy, gdy wyroby takie mogą stwarzać zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia oraz środowiska. W celu zapewnienia bezpieczeństwa produktów, ustalane są standardy i normy dotyczące różnych ich rodzajów - od dziecinnych zabawek przez maszyny i urządzenia, do statków i ich wyposażenia. |
| | |
System nadzoru rynku chroni przede wszystkim interesy konsumentów, pracowników i innych użytkowników wyrobów, ale także przedsiębiorców, przyczyniając się do znoszenia barier technicznych w handlu i eliminując nieuczciwą konkurencję. Skuteczna kontrola nie pozwala bowiem nieuczciwym przedsiębiorcom na „zaoszczędzenie” na kosztach badań, na stosowaniu bezpiecznych materiałów czy rozwiązań technologicznych, czyli kosztach dostosowania wyrobu do obowiązujących wymagań. Z drugiej strony różnorodność wymagań ustalanych przez poszczególne kraje tworzy barierę dla swobodnego obrotu towarami, gdyż producenci muszą dostosowywać towary do specyficznych wymagań każdego kraju - skala tych różnic i kosztów związanych z dostosowaniami jest różna: czasem ograniczają się do niewielkich zmian w technologii produkcji, niekiedy zasadniczo zmieniają warunki produkcji na rynek krajowy i na eksport. Dodatkowo dochodzą do tego koszty badań wymaganych przez poszczególne kraje, mające na celu potwierdzenie, że wyrób spełnia wymagania danego państwa.
Jednolite wymagania techniczne dotyczące wyrobów i system oceny zgodności, wraz z zasadą uznawania wyników badań, bez względu na to gdzie w UE zostały przeprowadzone, tworzą podstawy umożliwiające swobodny przepływ towarów. Nie we wszystkich dziedzinach udało się Unii Europejskiej wypracować wspólne zasady. W celu przyspieszenia procesu ujednolicania wymagań technicznych odstąpiono od opracowywania szczegółowych wymagań dla poszczególnych produktów (zawartych w dyrektywach nazywanych teraz „dyrektywami starego podejścia”) i rozpoczęto proces harmonizacji poprzez przyjmowanie zasadniczych wymagań. Dyrektywy zawierające zasadnicze wymagania określa się mianem dyrektyw nowego podejścia - charakterystycznym elementem tych dyrektyw jest oznaczanie wyrobów znakiem CE (choć oznaczenie to nie występuje zawsze).
Fundamentem Jednolitego Rynku jest zasada, zgodnie z którą wyroby legalnie wyprodukowane lub wprowadzone na rynek w jednym państwie, mają zagwarantowany swobodny obrót w ramach całej Wspólnoty, o ile oczywiście zachowują odpowiedni poziom bezpieczeństwa. Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w UE, nasz kraj stanie się częścią systemu europejskiego - wejdą w życie przepisy transponujące dyrektywy nowego podejścia w wyniku czego wyroby oznaczone CE w krajach UE będą mogły być wprowadzane na rynek polski bez dodatkowych badań a wyroby produkowane w Polsce z zachowaniem zasad określonych przez dyrektywy nowego podejścia (a więc także oznakowane CE), uzyskają swobodny dostęp do rynków krajów UE. W ustawie o systemie oceny zgodności zapisano zasadę, że wyroby, na których umieszczono oznakowanie CE lub dla których sporządzono dokumentację potwierdzającą spełnienie zasadniczych wymagań w innych krajach niż Rzeczpospolita Polska, uznaje się za zgodne z zasadniczymi wymaganiami. Ten przepis, zawarty w przepisach prawnych wszystkich krajów Unii Europejskiej, zapewnia swobodny przepływ towarów pomiędzy poszczególnymi państwami.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach, będzie też działał system nadzoru rynku, w ramach którego będzie kontrolowane, czy wyroby wprowadzone do obrotu faktycznie spełniają zasadnicze wymagania. Organizacja polskiego systemu nadzoru rynku musi spełniać wymagania Unii Europejskiej. Sposób zorganizowania nadzoru rynku zależy od państw członkowskich UE, które przede wszystkim powinny zapewnić odpowiednie środki prawne dla wszystkich instytucji tworzących system, zagwarantować fachowość i niezależność organów kontrolnych, odpowiednie środki finansowe dla systemu oraz stworzyć sprawne mechanizmy współpracy, które decydują o skuteczności działania systemu.
Działania organów nadzoru w ramach systemu stworzonego w Polsce zmierzają do sprawnego i skutecznego eliminowania z rynku wyrobów, które nie spełniają zasadniczych wymagań, a w pewnym zakresie - także do zapobiegania wprowadzaniu takich wyrobów do obrotu. Nadzór nad rynkiem i kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu będą przebiegały w taki sposób, aby nie naruszać warunków konkurencji i nie być przeszkodą dla obrotu towarami spełniającymi wymagania. Zakłada się, że działania polskich organów nadzoru rynku będą prowadzone na takim samym poziomie jak w innych krajach Unii Europejskiej. | | | System oceny zgodności i nadzoru rynku - podstawy prawne
Zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności wyrobów z wymaganiami stworzonymi w celu ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska, tworzy ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. Nr 166, poz. 1360 oraz z 2003r. Nr 80, poz.718, Nr 130, poz.1188 i Nr 170, poz.1652) a także szereg innych przepisów określających zasadnicze wymagania. Przepisy te mają różną rangę - niektóre dyrektywy nowego podejścia są bowiem transponowane do polskiego porządku prawnego poprzez ustawy, a część - w drodze rozporządzeń wydawanych na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności. Za akty prawne istotne dla systemu oceny zgodności uznać należy też przepisy określające zasady działania podmiotów uczestniczących w systemie (w szczególności organu nadzoru i organów wyspecjalizowanych) - podstawowe przepisy o kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu zawarte są w ustawie o systemie oceny zgodności, ale niektóre kwestie szczegółowe (istotne jednak dla kontrolowanych przedsiębiorców) regulowane są przepisami aktów prawnych dotyczących poszczególnych inspekcji (np. ustawa o Inspekcji Handlowej). Warto też zauważyć, że w postępowaniu prowadzonym przez poszczególne organy w sprawie wyrobów, które nie spełniają zasadniczych wymagań, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. | | | Ocena zgodności wyrobów z zasadniczymi i szczegółowymi wymaganiami
Kryteria oceny zgodności
Wprowadzane do obrotu wyroby podlegają ocenie zgodności z:
1) zasadniczymi wymaganiami, lub
2) szczegółowymi wymaganiami
Źródłem wymagań są rozporządzenia wydawane na podstawie ustawy o systemie oceny zgodności (zasadnicze wymagania na podstawie art. 9, a szczegółowe wymagania - art.10 tej ustawy) oraz przepisy innych ustaw - o materiałach budowlanych, o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego, transporcie kolejowym i kilku innych.
Kiedy dokonuje się oceny zgodności?
Dokonanie oceny zgodności jest obowiązkowe przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu. Jeżeli wyrób nie jest wprowadzany do obrotu ale bezpośrednio wprowadzany do użytku - wtedy ocena zgodności powinna być dokonana przed takim oddaniem do użytku.
Czy ocena zgodności zawsze przebiega w taki sam sposób?
Ocena zgodności może być realizowana w różny sposób - przepisy poszczególnych dyrektyw zwykle określają kilka metod badania. W całym systemie istnieje kilka różnych metod (modułów i ich wariantów), opartych na 4 podstawowych trybach:
wyrób może być poddawany badaniom przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela (możliwe pod warunkiem że przepisy nie wymagają przeprowadzenie badań przez laboratorium niezależne od dostawcy i odbiorcy),
wyrób może być poddawany badaniom przez notyfikowane laboratorium, jeżeli jest wymagane przeprowadzenie badań przez laboratorium niezależne od dostawcy i odbiorcy;
wyrób podlega sprawdzeniu zgodności przez notyfikowaną jednostkę kontrolującą;
wyrób podlega certyfikacji wykonywanej przez notyfikowaną jednostkę certyfikującą - w przypadku jeśli wyrób jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami, notyfikowana jednostka certyfikująca wydaje producentowi lub jego upoważnionemu przedstawicielowi certyfikat zgodności.
Proces oceny zgodności jest podzielony na „moduły” za pomocą, których producenci wykazują zgodność wyrobu z wymaganiami. Moduły stosowane są w fazie projektowania lub produkcji i wskazują zadania wytwórcy lub jednostki kontrolującej. Istnieje 8 modułów podstawowych (od A do H ) i różne ich kombinacje. | | | STANDARDOWE PROCEDURY OCENY ZGODNOŚCI
A - Kontrola fazy projektowania i produkcji przeprowadzana przez producenta.
B - Kontrola fazy projektowania, po tym module występuje moduł oceny fazy produkcji. Certyfikat badania typu WE wystawia jednostka notyfikowana.
C - Kontrola fazy produkcji, uzupełnia moduł B. Nie wymaga ingerencji jednostki notyfikowanej.
D - Kontrola fazy produkcji, uzupełnia moduł B. Oparta na normie EN ISO 9002, przewidziana jest ingerencja jednostki notyfikowanej, zatwierdzającej i kontrolującej system jakości stworzony przez producenta – jakość produkcji.
E - Kontrola fazy produkcji, uzupełnia moduł B. Oparta na normie EN ISO 9003 przewidziana jest ingerencja jednostki notyfikowanej, zatwierdzającej i kontrolującej system jakości stworzony przez producenta – jakość produktu.
F - Kontrola fazy produkcji, uzupełnia moduł B. Jednostka notyfikowana kontroluje zgodność z typem opisanym w certyfikacie badania typu WE (moduł B) oraz wystawia certyfikat zgodności.
G - Kontrola fazy projektowania i produkcji. Jednostka notyfikowana bada wybrane wyroby i wystawia certyfikat zgodności.
H - Faza projektowania i produkcji. Oparta na normie EN ISO 9001 przewidziana jest ingerencja jednostki notyfikowanej, zatwierdzającej i kontrolującej system jakości stworzony przez producenta na etapach projektowania, produkcji, kontroli końcowej i badań wyrobu – pełna jakość. | | | Oznakowanie CE
Producent lub jego upoważniony przedstawiciel, który poddał wyrób lub proces jego wytwarzania ocenie zgodności i potwierdził ich zgodność, wystawia deklarację zgodności (która nie jest obowiązkowa tylko w przypadku zabawek) i - co do zasady - umieszcza na wyrobie oznakowanie CE. Oznakowanie CE potwierdza zgodność danego wyrobu z zasadniczymi wymaganiami.
Z jednej strony przepisy zabraniają wprowadzania do obrotu wyrobów bez znaku CE (wyrobów które podlegają takiemu obowiązkowi), ale także:
zabraniają umieszczania CE na wyrobie, który nie spełnia zasadniczych wymagań i dla którego producent lub jego upoważniony przedstawiciel nie wystawił deklaracji zgodności,
nie pozwalają na umieszczanie CE na wyrobach, które nie podlegają znakowania CE (czyli nie są objęte dyrektywami nowego podejścia),
zabraniają używania znaku podobnego do CE, który wprowadzałby w błąd użytkownika wyrobu. | | | Przechowywanie dokumentów związanych z oceną zgodności
Producent lub jego upoważniony przedstawiciel są obowiązani przechowywać dokumentację dotyczącą wyrobów oraz wyników dokonanej oceny zgodności. W większości dyrektyw termin przechowywania określono na 10 lat. Według dyrektyw dotyczących urządzeń medycznych dokumenty muszą być przechowywane przez pięć lat. Zgodnie z dyrektywą dotyczącą wydajności energetycznej domowych lodówek i zamrażarek okres ten wynosi trzy lata. Dyrektywy dotyczące prostych zbiorników ciśnieniowych, zabawek, nieautomatycznych urządzeń ważących, urządzeń gazowych i materiałów budowlanych nie określają tego okresu. | | | Opłaty związane z oceną zgodności
Zgodnie z ustawą o systemie oceny zgodności, opłaty pobiera się za czynności związane z obowiązkową oceną zgodności wyrobów, badaniami na potrzeby oceny zgodności, certyfikacją, sprawdzaniem zgodności wyrobów z wymaganiami dokonywanym przez notyfikowane jednostki kontrolujące, akredytacją jednostek certyfikujących, jednostek kontrolujących i laboratoriów. Wysokość tych opłat zostanie określona w rozporządzeniu Ministra Finansów.
Z punktu widzenia przedsiębiorcy istotny jest też przepis ustawy, zgodnie z którym wyroby mogą być poddawane badaniom przez organy wyspecjalizowane (inspekcje mogą przeprowadzać badania we własnych laboratoriach lub zlecać ich wykonanie akredytowanym laboratoriom). Jeżeli okaże się, że wyrób nie spełnia zasadniczych wymagań, koszty tych badań ponosi przedsiębiorca, który wprowadził wyrób do obrotu. Jeśli okaże się, że wyrób spełnia wszystkie wymagania - koszty te poniesie Skarb Państwa.
| | | System nadzoru rynku
Struktura systemu
System kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu, tworzy 8 inspekcji (nazwanych organami wyspecjalizowanymi) oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który jest odpowiedzialny za koordynację prowadzonych działań i monitorowanie działania całego systemu.
Są to następujące inspekcje:
1) Inspekcja Handlowa;
2) Państwowa Inspekcja Pracy;
3) Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty;
4) Inspekcja Ochrony Środowiska;
5) Prezes Urzędu Transportu Kolejowego;
6) organy nadzoru budowlanego;
7) Prezes Wyższego Urzędu Górniczego;
8) dyrektorzy urzędów morskich.
Inspekcje prowadzą kontrole, w celu ustalenia czy wyroby spełniają zasadnicze wymagania, a także prowadzą postępowania w celu zastosowania środków zmierzających do wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości (nakazują usunięcie nieprawidłowości, wycofują wyroby z obrotu itp.)
Inspekcja Handlowa ma za zadanie przede wszystkim kontrolowanie działań przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie produkcji, handlu i usług oraz kontrolowanie produktów znajdujących się w obrocie handlowym lub przeznaczonych do takiego obrotu.
Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy przede wszystkim nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prezes Wyższego Urzędu Górniczego oraz dyrektorzy urzędów okręgowych i specjalistycznego urzędu górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego, ratownictwa górniczego, ochrony środowiska.
Do zakresu działania Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty należy przede wszystkim wykonywanie zadań z zakresu regulacji działalności telekomunikacyjnej i gospodarki częstotliwościowej oraz kontroli spełniania wymagań dotyczących kompatybilności elektromagnetycznej, a także podejmowanie interwencji w sprawach dotyczących funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych.
Do zadań organów nadzoru budowlanego należy kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego.
Inspekcja Ochrony Środowiska będzie kontrolować stosowanie dyrektyw związanych z ochroną środowiska, a szczególnie przepisów dotyczących odpadów i emisji hałasu.
Dyrektorom urzędów morskich zostały powierzone zadania związane z wyposażeniem morskim a Urzędowi Transportu Kolejowego - nadzór nad systemami i urządzeniami stosowanymi przez przewoźników kolejowych.
W systemie działają także organy celne, które kontrolują towary przywożone z zagranicy i współpracując z organami wyspecjalizowanymi (inspekcjami) zapobiegają wprowadzeniu do obrotu wyrobów, które nie spełniają zasadniczych wymagań.
Prezes UOKiK jest organem monitorującym system. Organizuje on współpracę pomiędzy organami wyspecjalizowanymi, koordynuje plany kontroli inspekcji, gromadzi różne informacje dotyczące systemu i prowadzi rejestr wyrobów niezgodnych z zasadniczymi wymaganiami -informacje zawarte w rejestrze są publicznie dostępne. | | | Kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu
Wszystkie inspekcje prowadzą kontrolę przestrzegania wymagań wynikających z dyrektyw nowego podejścia w ujednolicony sposób, z modyfikacjami wynikającymi ze specyfiki różnych rodzajów kontroli.
Ustawa zobowiązuje wszystkich uczestników procesu oceny zgodności, a więc producentów, ich upoważnionych przedstawicieli, importerów, jednostki certyfikujące, jednostki kontrolujące, laboratoria, pracodawców i sprzedawcy wyrobów podlegających ocenie zgodności do współpracy z inspekcjami (organami wyspecjalizowanymi) w zakresie niezbędnym do ustalenia, czy wyrób spełnia zasadnicze wymagania.
Osoba kontrolowana przez organ wyspecjalizowany jest zobowiązana umożliwić wykonywanie kontroli, a w szczególności:
1) zapewnić wgląd w dokumenty objęte zakresem kontroli;
2) wydać za pokwitowaniem wyroby lub dokumenty, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia ich dalszej analizy lub dokładniejszej kontroli;
3) udzielić niezbędnej pomocy technicznej, jeżeli dokumenty będące przedmiotem kontroli zostały zapisane na elektronicznych nośnikach informacji;
4) udostępnić obiekty i pomieszczenia, w których znajdują się dokumenty i wyroby objęte zakresem kontroli;
5) udzielać wszelkich wyjaśnień w sprawach objętych zakresem kontroli;
6) udostępnić dokumenty w celu sporządzenia kopii; zgodność kopii z oryginałem dokumentu potwierdza kontrolowany.
W toku kontroli sprawdzany jest wyrób, prawidłowość jego oznakowania oraz dokumentacja techniczna wyrobu. Przede wszystkim organowi kontrolującemu należy okazać deklarację zgodności, udzielić informacji o producencie wyrobu (jeżeli kontrolowany nie jest producentem), udostępnić wykaz uwzględnionych norm zharmonizowanych lub rozwiązań przyjętych w celu stwierdzenia zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami i ogólne dokumenty techniczne dotyczące wyrobu, które powinny zawierać jego schemat oraz instrukcję obsługi wyrobu. Jeżeli organ będzie miał wątpliwości co do zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami, może dodatkowo zażądać przedstawienia sprawozdania z przeprowadzonych badań i informacji o systemie zarządzania jakością. Jeżeli zastrzeżenia dotyczące wyrobu będą poważne, czyli jeśli wyrób będzie stwarzał zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska, osoba kontrolująca może zażądać przedstawienia, w wyznaczonym terminie, pełnej dokumentacji technicznej. Jeżeli dokumenty związane z wyrobem sporządzono w języku obcym, osoba kontrolująca może żądać, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia kontroli, tłumaczenia tych dokumentów na język polski.
Jeżeli w wyniku kontroli organ wyspecjalizowany stwierdzi, że wyrób nie spełnia zasadniczych wymagań, wszczyna się postępowanie zmierzające do zastosowania odpowiednich środków, a do czasu zakończenia postępowania (które może trwać do 4 miesięcy) zakazuje się dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi lub sprzedawcy. | | | Środki podejmowane wobec wyrobów które nie spełniają zasadniczych wymagań
Podstawową zasadą obowiązującą w systemie jest pierwszeństwo dobrowolnych działań przedsiębiorcy przed działaniami podejmowanymi przez organ. Dlatego też organ prowadzący postępowanie będzie zawsze wyznaczał przedsiębiorcy termin na usunięcie niezgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami (jeżeli będzie to możliwe) lub wycofanie wyrobu z obrotu. Jeżeli przedsiębiorca nie skorzysta z tej możliwości, organ będzie mógł:
1) nakazać wycofanie wyrobu z obrotu, które może być połączone z nakazem odkupienia wyrobu od posiadaczy;
2) zakazać dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy;
3) ograniczyć dalsze przekazywanie wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy;
4) nakazać stronie postępowania powiadomić konsumentów lub użytkowników wyrobu o stwierdzonych niezgodnościach z zasadniczymi wymaganiami.
Jeżeli niezgodność z zasadniczymi wymaganiami ma taki charakter, że nie da się ich usunąć a jednocześnie wyrób stwarza poważne zagrożenia, organ może nawet nakazać zniszczenie wyrobu na koszt przedsiębiorcy. | | | Kary
Zgodnie z ustawą, naruszenia jej przepisów mogą być karane przede wszystkim poprzez grzywny, których maksymalna wysokość wynosi 100 000 zł. Mogą one zostać wymierzone za:
wprowadzenie do obrotu wyrobu niezgodnego z zasadniczymi wymaganiami,
umieszczenie oznakowanie CE na wyrobie, który nie spełnia zasadniczych wymagań albo dla którego producent lub jego upoważniony przedstawiciel nie wystawił deklaracji zgodności,
umieszczenie na wyrobie znaku podobnego do oznakowania CE, mogącego wprowadzić w błąd nabywcę i użytkownika tego wyrobu,
wprowadzenie do obrotu wyrobu podlegającego oznakowaniu CE, a nieoznakowanego takim oznakowaniem.
Dodatkowo przepisy dotyczące działania poszczególnych inspekcji przewidują kary za utrudnianie działań kontrolnych. | | | | Dalsze informacje... |
2004-06-03 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Renata Wolanin |
|
|
|
|
|
|
|
